ბავშვის განათლების უფლება გონივრული მისადაგების სტანდარტის შესაბამისად - დისკრიმინაციის დაუშვებლობა შეზღუდული შესაძლებლობის ნიშნით

ისტორიულად, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირები, საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, „დახმარების მიმღებებად“ არიან მიჩნეულნი. მათ აქვთ განათლების უფლება, დისკრიმინაციის გარეშე და თანაბარი შესაძლებლობების საფუძველზე. მიუხედავად მიღწეული პროგრესისა, არაერთი მათგანისათვის განათლება, მხოლოდ, ისეთ გარემოშია ხელმისაწვდომი, რომელიც მათ თანატოლებისაგან მოწყვეტილად ამყოფებს და სერვისის შედარებით დაბალ ხარისხს უზრუნველყოფს. ამასთან, თანასწორობისა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობის პრინციპები, გონივრული მისადაგების სტანდარტის გათვალისწინებით, სრულად არ არის ინტეგრირებული საქართველოს კანონმდებლობაში. აღსრულების მექანიზმებისა და უწყებებს შორის კოორდინაციის არარსებობა კი, აფერხებს პრაქტიკაში დროულ და პოზიტიურ ცვლილებებს. ნაშრომის მიზანია, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვისათვის განათლებაზე წვდომის მარეგულირებელი ქართული სამართლის ნორმების შეფასება, გონივრული მისადაგების სტანდარტთან მიმართებით, ასევე ამ ინსტიტუტის სრულყოფილად მოწესრიგებისა და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბების ხელშეწყობა; კვლევაში განხილულია როგორც საქართველოს სასამართლოს, ისე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა. ამასთან, შედარებითსამართლებრივი ანალიზისათვის შეირჩა იმ სახელმწიფოების სამართალი (გერმანია, შვედეთი, ავსტრია), რომლებსაც საკვლევ საგანზე შესაბამისი გამოცდილება აქვთ.

1. Cremer, H., Das Recht auf Bildung für Kinder ohne Papiere – Empfehlungen zur Umsetzung,Deutsches Institut für Menschenrechte,Berlin, 2009;
2. Doek, J. Cantwell, N., The United Nations Convention on the Rights of the Child: A Guide to the “Travaux Préparatoires”, Detrich, S. ed., Dordrecht, Kluwer Academic Publishers, 1992;
3. Ferri, D., Lawson, A., Resoanable Accommodation for Disable People in Employment, European Commission, 2016;
4. Ferri, D., Reasonable Accommodation as a Gateway to the Equal Enjoyment of Human Rights: from New York to Strasbourg, 2018;
5. Hodgkin, R., Newell, P., Implementation Handbook for the Convention on the Rights of the Child, 3rd edition, Atar Roto Presse, Geneva, 2007;
6. Schmahl, S., Kinderrechtskonvention mit Zusatzprotokolle: Handkommentar, 2. Aufl. Nomos, Baden-Baden, 2017;
7. აბაშიძე, ა.არგანაშვილი, ა.,შველიძე, თ., სალდაძე, ა., ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობის აღსრულება
შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა თანასწორობის უზრუნველსაყოფად, „პარტნიორობა ადამიანის
უფლებებისთვის“ ანგარიში (მარტი 2016 - ივნისი 2017), ფონდი ღია საზოგადოება, პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის,
https://osgf.ge/files/2017/logo/antidiscrimaniuli.pdf;
8. ადეიშვილი, გ., საღარეიშვილი, მ., ჟამურაშივლი, ლ., განათლების სექტორის მიმოხილვა, ეთნიკური უმცირესობებისა და სოციალურად მოწყვლადი ჯგუფების გამოწვევების იდენტიფიცირება, ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი, 2022წ., https://idfi.ge/public/upload/00_studies/GEO_IDFI_Education_2022.pdf;
9. ბროდერიკი, ა., გონივრული მისადაგება, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების შესახებ გაეროს კონვენციის მიხედვით: საქართველოს რეალობა, 2017;
10. გაბუნია, ე, ბავშვის განათლების უფლება, გამომცემლობა, უნივერსალი, 2018;
11. კვაჭაძე, მ., ღვინჯილია, ე., ჯუღელი, ნ., დისკრიმინაციის აკრძალვის საერთაშორისო სტანდარტების ასახვა ეროვნულ სასამართლო პრაქტიკაში, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს საერთაშორისო სასამართლო პრაქტიკის შესწავლისა და განზოგადების განყოფილება,თბილისი, 2017,
https://www.supremecourt.ge/files/upload-file/pdf/diskriminaciis-akrzalvis-saertashoriso-standartebis-asaxva-erovnul-sasamartlo-praktikashi.pdf;
12. კილაძე, ს. ტურავა, პ.,ბავშვის უფლებათა კოდექსის სახელმძღვანელო კომენტარები, თბილისი, იურისტების
სამყარო, 2021;
13. ობოლაძე, ი., ნადირაძე, კ., არგანიშვილი, ა., სახელმწიფო პროგრამების მონიტორინგი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების დაცვის მიზნით საქართველოს სახალხო დამცველი, 2013, https://www.ombudsman.ge/res/docs/2019041016334140593.pdf;
14. საქართველოს კონსტიტუციის კომენტარი, შპს პეტიტი, თბილისი, 2013;
15. Academic Network of European Disability Experts, Human European Consultancy, Univeristy of Leed, 2007, https://www.disabilityeurope.net/downloads/582-report-on-equality-of-educational-andtraining-opportunities-for-young-disabled-people-sweden;
16. CESCR General Comment No. 5: Persons with Disabilities, Committee on Economic, Social and Cultural Rights, 9 December 1994;
17. Committee on the Rights of Persons with Disabilities, General Comment No. 5, 2017 on Living Independently and being Included in the Community, CRPD/C/GC/5, 2017;
18. European Commision for Democracy through Law (Venice Commision), Report on the Protection of Childrens’ Rights: International Standards and Domestic Constitutions Adopted by the Venice Commission at its 98th Plenary Session (Venice, 21-22 March 2014);
19. General Comment No. 2, Article 9: Accessibility, Committee on the Rights of Persons with Disabilities, 2014;
20. General Comment No. 4 on the Right to Inclusive Education, Committee on the Rights of Persons with Disabilities, 2016;
21. General Comment No. 6 on Equality and Nondiscrimination, Committee on the Rights of Persons with Disabilities, 2018;
22. Marie-Louise Jungelin v. Sweden, Committee on the Rights of Persons with Disabilities, 2 October 2014;
23. Reasonable Accommodation Bbeyond Disability in Europe? European
Commission, (2013), https://tandis.odihr.pl/bitstream/20.500.12389/21768/1/07881.pdf;
24. Reasonable Accommodation for Disabled People in Employment Contexts, European Network of Legal Experts in Gender Equality and Nondiscrimination, European Commission, 2016;
25. Report of the Special Rapporteur on the Rights of persons with Disabilities (theme: disability-inclusive policies), A/71/314, 2016;
26. The Concept of Reasonable Accommodation in Selected National Disability Legislation, Background Conference Document prepared by the Department of Economic and Social Affairs, Seventh Session New York, 2006;
27. The Swedish Disability Movement ́s Alternative Report on UN International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, Swedish Disability Federation, 2006, 15, https://www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/docs/infongos/DisabilitiesFederation_Sweden39.pdf;
28. Thematic Study on the Right of Persons with Disabilities to Education, A/HRC/25/29, par. 3,
https://ap.ohchr.org/documents/dpage_e.aspx?si=A/HRC/25/29;
29. ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობის აღსრულება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა თანასწორობის უზრუნველსაყოფას, პარტნიორობა ადამიანის უფლბებისათვის ანგარიში, (მარტი 2016-ივნისი 2017 წწ.);
30. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისარი, „თანასწორობა და დისკრიმინაციის აკრძალვა CRPD-ის მე-5 მუხლში“, გაერო, A/HRC/34/26, 2010;
31. განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროში ჩატარდა კონფერენცია თემაზე „მულტიდისციპლინური გუნდის როლი ინკლუზიური განათლების განვითარებაში“, 2015 წლის 21 დეკემბერი, http://inclusion.ge/geo/news/show/27/97;
32. ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაცია (2006) 5,
https://rm.coe.int/1680595206;
33. ინტერვიუ საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის წარმომადგენლებთან, ფოკუს ჯგუფი სამოქალაქო
ორგანიზაციებთან, რომლებიც მუშაობენ შშმ პირთა საკითხებზე, 11.06.2021 წ., https://www.ombudsman.ge/res/docs/2019061419175345379.pdf;
34. პარლამენტის განმარტებითი ბარათი საქართველოს კანონის პროექტზე ბავშვისუფლებათაკოდექსი, https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/214086;
35. საქართველოს განათლების და მეცნიერების სამინისტროს სიახლეები 23.09.2022 წ., https://www.mes.gov.ge/
content.php?id=13158&lang=geo&fbclid=IwAR3AiTnzUNapN6qSZd6rv5pjvNI4TAE9hMa-DjvCy16hNWGmS63n0y-IyHw;
36. საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიში საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ, 2013;
37. საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიში საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ, 2010;
38. საქართველოს სახალხო დამცველის ზოგადი წინადადება დისკრიმინაციის თავიდან აცილებისა და მის წინააღმდეგ ბრძოლის საკითხზე, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრს, 2016 წლის 23 დეკემბერი;
39. სახალხო დამცველის საპარლამენტო ანგარიში საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ, თბილისი, 2018, http://www.ombudsman.ge/res/docs/2019042620571319466.pdf;
40. უფლებების შესახებ გაეროს კონვენციის მიხედვით: საქართველოს რეალობა, 2017;
41. ფოკუს ჯგუფის ინტერვიუ არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებთან, ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის, სოციალური სამართლიანობის ცენტრი, 11.06.2021 წ.;
42. ქვეყნის გენდერული თანასწორობის პროფილი, UN Women, 2020, 100, https://georgia.unwomen.org/sites/default/files/2022-04/Country%20Gender%20Equality%20Profile%20GEO.pdf;
43. შეზღუდული შესაძლებლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციის იმპელემენტაციის პრაქტიკა ევროკავშირის ქვეყნებში, ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC) და ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო 2013, https://socialjustice.org.ge/ka/products/shezghuduli-shesadzleblobis-mkone-pirta-uflebebis-konventsiis-implementatsiis-praktika-evrokavshiris-kveqnebshi;
44. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების დაცვის დღე პანდემიის პირობებში, სახალხო დამცველის ოფისი, 2020 წლის 14 ივნისი, https://ombudsman.ge/geo/kovid19/shezghuduli-shesadzleblobis-mkone-pirta-uflebebis-datsvis-dghepandemiis-pirobebshi;
45. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კომიტეტი, ზოგადი კომენტარი №4, 2016, მუხლი №24;
46. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კომიტეტი,ზოგადი კომენტარი №4, 2016, მუხლი №24, 1-2,
https://www.ombudsman.ge/geo/gaeros-shshm-pirta-uflebebiskomitetis-zogadi-komentarebi;
47. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებრივი მდგომარეობის სიტუაციური ანალიზი საქართველოში, პუბლიკაცია შექმნილია გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების პარტნიორობის მრავალპარტნიორული ნდობის ფონდისა (UNPRPD MPTF) და გაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP) მხარდაჭერით, თბილისი, 2021, https://www.undp.org/ka/georgia/publications/disability-rightsgeorgia;
48. შვედეთის ანგარიში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების შესახებც კონვენციის თაობაზე, 2011 წლის იანვარი, https://regeringen.se/contentassets/2cb458dc109d4b85be427b0972a8f35e/swedens-initial-report-under-the-convention-on-therights-of-persons-with-disabilities;
49. შვედეთის თავდაპირველი ანგარიში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების შესახებ კონვენციის თაობაზე, 2011 წლის იანვარი;
50. შრომით ურთიერთობებში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებთან მიმართებით გონივრული მისადაგება, ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC), 2019;
51. შშმ პირთა უფლებების შესახებ გაეროს (UNCRPD) დადგენილი სტანდარტები, საქართველოს ახალგაზრდა
იურისტთაასოციაცია, 2020, https://gyla.ge/files/news/აასოციაცია ბისშესახებგაეროს.pdf;
52. 1984 წლის №161 კანონი საქართველოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსი, https://matsne.gov.ge/ka/document/view/28216?publication=532;
53. 1995 წლის №786 კონსტიტუციური კანონი საქართველოს კონსტიტუცია, https://matsne.gov.ge/document/view/30346?publication=36;
54. 1997 წლის №1139 კანონი, ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ,
https://matsne.gov.ge/ka/document/view/29980?publication=50;
55. 1999 წლის №2181 კანონი ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი https://matsne.gov.ge/ka/document/view/16270?publication=43;
56. 2005 წლის №1330 კანონი ზოგადი განათლების შესახებ,
https://matsne.gov.ge/ka/document/view/29248;
57. 2010 წლის №4113-რს ორგანული კანონი საქართველოს შრომის კოდექსი https://matsne.gov.ge/document/view/1155567?publication=23;
58. 2014 წლის №1958-IIს კანონი ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის, https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2244429?publication=67;
59. 2014 წლის №2391-IIს კანონი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ, https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2339687?publication=3;
60. 2018 წლის №3213-რს კანონი საქართველოს სივრცის დაგეგმარების, არქიტექტურული და სამშენებლო საქმიანობის კოდექსი, https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4276845?publication=21;
61. 2019 წლის №5004-Iს კანონი ბავშვის უფლებათა კოდექსი,
ttps://matsne.gov.ge/document/view/4613854?publication=2;
62. 2020 წლის №6823-რს კანონი შეზღუდული შესაძლებლობის პირთა უფლებების შესახებ, https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4923984?publication=1;
63. ბავშვის უფლებების შესახებ კონვენცია https://www.unicef.org/child-rights-convention/convention-text;
64. გაეროს 2006 წლის შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების კონვენცია, https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2334289?publication=0;
65. განათლების და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 11 მარტის ბრძანება №36/ნ ეროვნული სასწავლო გეგმის დამტკიცების შესახებ,
https://mes.gov.ge/content.php?id=193&module=legislation&page=detals&leg_id=1344;
66. განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2007 წლის 16აგვისტოს №675 ბრძანებით დამტკიცებული საქართველოს ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში მოსწავლის ჩასარიცხად წარსადგენი აუცილებელი დოკუმენტების ნუსხა, https://matsne.gov.ge/ka/document/view/72598?publication=11;
67. მთავრობის 2009 წლის 15 დეკემბრის №978 განკარგულებით დამტკიცებული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სოციალური ინტეგრაციის 2010-20120 წლების სამთავრობო გეგმა;
68. მთავრობის 2014 წლის 6 იანვრის №41 დადგენილება შეზღუდულიშესაძლებლობის მქონე პირებისათვის სივრცის მოწყობისა და არქიტექტურული და გეგმარებითი ელემენტების ტექნიკური რეგლამენტი;
69. მთავრობის 2021 წლის 31 დეკემბერის №634 დადგენილებით დამტკიცებული სოციალური რეაბილიტაციისა და ბავშვზე ზრუნვის 2022 წლის სახელმწიფო პროგრამა, დღის ცენტრების
ქვეპროგრამა, https://matsne.gov.ge/ka/document/view/5343874?publication=5;
70. საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2003 წლის 13 იანვარი №1/ნ ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქცია შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის განსაზღვრის წესის შესახებ, https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/55024?publication=14;
71. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სოციალური დაცვის შესახებ 1995 წლის № 756 კანონი, https://matsne.gov.ge/ka/document/view/30316?publication=11;
72. Catan and Others v. the Republic of Moldova and Russia [GC] - 43370/04, 8252/05 and 18454/06;
73. Enver Sahin v. Turkey, European Court of Human Rights, Application No. 23065/12, 02/07/2018;
74. Çam v. Turkey, No. 51500/08, May 23,ECHR 2016;
75. ბათუმის საქალაქო სასამართლოს 2016 წლის 14 მარტის გადაწყვეტილება, საქმეზე №2/2054-2015;
76. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2016 წლის 3 ნოემბრის გადაწყვეტილება, საქმე №2ბ/4067-16;
77. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 14 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე №3ბ/878-22;
78. თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2016 წლის 24 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე №2/56-16.
79. მოსამართლე ევა გოცირიძის განსხვავებული აზრი №811 საკონსტიტუციო სარჩელზე მიღებულ გადაწყვეტილებაზე;
80. საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები” და „საქართველოს
კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ;
81. საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ”;
82. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 12 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე №2/3/540. ოგანეს დარბინიანი, რუდოლფ დარბინიანი, სუსანნა ჟამკოციანი და სომხეთის მოქალაქეები - მილენა ბარსეღიანი და ლენა ბარსეღიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ;
83. https://www.ohchr.org/en/resources/educators/human-rights-education-training/9-world-declaration-education-all-1990;
84. https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/standard-rules-equalization-opportunities-persons-disabilities;
85. https://www.right-to-education.org/resource/salamanca-statementand-framework-action-special-needs-education;
86. https://www.supremecourt.ge/files/upload-file/pdf/aqtebi3.pdf;
87. https://www.ohchr.org/en/treaty-bodies/crc;
88. https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/4007539?publication=1;
89. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1208370?publication=0;
90. https://myrights.gov.ge/ka/documents/documents/strategy;
91. https://myrights.gov.ge/ka/documents/action%20plans%201;
92. https://www.do.se/choose-language/english/discrimination-act-2008567;
93. https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_gg/;
94. https://recht.nrw.de/lmi/owa/br_text_anzeigen?v_id=10000000000000000654.